Trong những năm gần đây, ngành giáo dục Việt Nam tích cực xây dựng mô hình “trường học hạnh phúc” – nơi học sinh được phát triển toàn diện cả về tri thức lẫn tinh thần, nơi giáo viên được làm việc trong môi trường tích cực, và nơi mối quan hệ giữa người dạy – người học dựa trên sự tôn trọng, yêu thương và đồng hành. Tuy nhiên, để xây dựng được một trường học như thế, chúng ta cần bắt đầu từ gốc rễ sâu xa nhất đó là: Gia đình. Với tư cách là một nhà giáo, tôi tin rằng gia đình hạnh phúc không chỉ góp phần tạo nên những đứa trẻ khỏe mạnh về thể chất, mà còn nuôi dưỡng nhân cách, cảm xúc và sự an toàn về tinh thần – tất cả đều là tiền đề căn bản để một trường học trở nên hạnh phúc.
Ảnh: Ngôi trường hạnh phúc
Trước khi bước chân đến trường, trẻ em đã bắt đầu được học hỏi từ môi trường gia đình. Gia đình chính là ngôi trường đầu tiên và cha mẹ là những người thầy đầu tiên của các con. Những giá trị như: yêu thương, chia sẻ, tự lập, trung thực hay lễ phép không chỉ đến từ sách vở mà từ chính cách cha mẹ sống và dạy con mỗi ngày. Ở đó, từng lời nói, từng hành động của cha mẹ đều để lại dấu ấn sâu đậm trong tâm hồn non nớt của trẻ. Từ ngàn đời nay, ông cha ta đã nhấn mạnh vai trò của giáo dục trong gia đình qua câu nói: “Hiền dữ đâu phải là tính sẵn – Phần nhiều do giáo dục mà nên.” Một đứa trẻ lớn lên trong gia đình ấm êm, nơi các em được lắng nghe và khuyến khích, sẽ có xu hướng tự tin, thân thiện, biết tôn trọng bản thân và người khác đây là những phẩm chất không thể thiếu trong môi trường học đường lành mạnh. Trẻ được yêu thương sẽ biết yêu thương. Trẻ được tôn trọng sẽ biết tôn trọng người khác. Đó là những nền tảng đạo đức mà không giáo trình nào có thể thay thế được. Trong xã hội hiện đại, khi nhiều bậc phụ huynh chạy theo guồng quay cơm áo, thời gian dành cho con cái ngày càng ít ỏi. Dù mong muốn con giỏi giang, thành đạt, nhưng nếu không gieo trồng bằng sự hiện diện và tình cảm thì “cây con” ấy sẽ lớn lên một cách lặng lẽ, khuyết thiếu và dễ gãy trước những giông gió đầu đời.
Trong thực tiễn giảng dạy tại trường Tiểu học, tôi đã gặp không ít những đứa trẻ “bị tổn thương tinh thần” vì thiếu sự chăm sóc từ gia đình. Có em học sinh sống cùng ông bà vì cha mẹ đi làm xa, cả tuần không được nghe một lời quan tâm. Em đến lớp thường mệt mỏi, hay cáu gắt và không có hứng thú học tập. Lại có em đang trải qua những biến động trong gia đình, thiếu đi sự đồng hành trọn vẹn của cha mẹ, nên thường thu mình, ít nói và khó hòa nhập với bạn bè cùng trang lứa. Có em thì sống trong sự kỳ vọng quá mức, bị ép học, bị la mắng khi không đạt điểm cao… tất cả đều để lại dấu vết trong tâm hồn con trẻ. Theo báo cáo của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội (2023), tại Việt Nam, cứ 10 trẻ em thì có 3 em thiếu sự tương tác thường xuyên với cha mẹ, và gần 20% trẻ em cho biết cảm thấy “cô đơn” trong chính gia đình mình. Đây không còn là những câu chuyện cá biệt, mà là một thực trạng xã hội. Khi cha mẹ vắng bóng về tinh thần – dù vẫn có mặt về thể xác – trẻ sẽ tự thu mình hoặc tìm cách giải tỏa cảm xúc tiêu cực ở nơi khác. Điều nguy hiểm là các em có thể tìm đến những mối quan hệ không lành mạnh, nghiện game, sống ảo, hoặc biểu hiện ra hành vi chống đối, thờ ơ, bạo lực học đường. Một ngôi trường có thể tốt đến mấy cũng khó có thể chữa lành những tổn thương xuất phát từ gia đình. Học sinh mang trong mình áp lực, lo âu, sợ hãi – sẽ không thể toàn tâm học tập. Giáo viên chúng tôi, dù tận tụy, cũng chỉ là những người đồng hành ngắn ngủi trên hành trình dài của trẻ. Nếu thiếu sự nuôi dưỡng bền vững từ gia đình, thầy cô khó lòng “chắp cánh” cho các em bay cao.
Một gia đình hạnh phúc – nơi cha mẹ dành thời gian trò chuyện, chơi đùa, lắng nghe con cái – không chỉ giúp trẻ phát triển tốt về mặt cảm xúc mà còn tạo điều kiện cho nhà trường đồng hành hiệu quả. Em học sinh tên An lớp 4A3 do tôi dạy tuy không học giỏi xuất sắc, nhưng luôn lễ phép, vui vẻ và hòa đồng. Qua một số lần tiếp xúc, trò chuyện với phụ huynh của An tôi cảm nhận rõ sự chân thành và tinh thần hợp tác mà họ dành cho việc giáo dục con cái. Chính sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường đã giúp An có nhiều thành tích trong học tập. Những đứa trẻ như em là những hạt giống lành mạnh, mang năng lượng tích cực lan tỏa đến bạn bè, lớp học và cả thầy cô. Chúng ta vẫn thường nói đến trách nhiệm của thầy cô trong việc giáo dục học sinh, nhưng cần nhìn nhận rõ rằng: nếu nhà trường là thân cây thì gia đình chính là gốc rễ. Cây xanh không thể lớn mạnh nếu rễ không vững vàng. Một ngôi trường không thể hạnh phúc nếu những đứa trẻ đến lớp luôn mang theo tâm trạng bất an, thiếu thốn tình cảm, mất niềm tin vào người lớn. Muốn giáo viên hạnh phúc trong nghề, học sinh cần là những người học trò biết yêu thương, biết hợp tác – và điều đó chỉ có thể bắt đầu từ nền tảng gia đình. Trong những lần trao đổi với phụ huynh, tôi thường chia sẻ rằng: Hạnh phúc của con bắt đầu từ ánh mắt yêu thương, cái ôm vỗ về của cha mẹ, chứ không phải từ điểm mười đỏ chói trong vở. Có phụ huynh từng khóc khi nhận ra, lâu lắm rồi họ không hỏi con rằng: “Hôm nay ở trường có gì vui không?”
Mô hình “trường học hạnh phúc” là một nỗ lực đáng quý của ngành giáo dục. Nhưng để ngôi trường thực sự trở thành nơi các em thấy an toàn và yêu thích, cần có sự cộng hưởng từ phía gia đình. Hơn ai hết, giáo viên chúng tôi mong muốn được đồng hành cùng phụ huynh – không chỉ trong những lần trao đổi ngắn ngủi mà trong chính hành trình mỗi ngày nuôi dưỡng sự trưởng thành của học sinh. Chúng tôi có thể truyền đạt kiến thức, rèn luyện kỹ năng, nhưng chỉ có cha mẹ mới là người trao đi sự yêu thương đầu đời và sâu sắc nhất cho con. Trong thời đại mà sự bận rộn đôi khi che khuất cảm xúc, một gia đình biết lắng nghe và cùng học cách nuôi dạy con – chính là chiếc cầu nối quan trọng để đưa trẻ đến bến bờ của niềm vui và thành công.
Một đứa trẻ đến trường với đôi mắt sáng trong, trái tim ấm áp và tinh thần sẵn sàng học hỏi – đó là hình ảnh lý tưởng mà mọi thầy cô đều mong đợi. Nhưng điều ấy không thể chỉ do nỗ lực của nhà trường, mà cần sự vun đắp bền bỉ từ mái ấm gia đình. Gia đình hạnh phúc không tạo ra những đứa trẻ hoàn hảo, mà tạo ra những đứa trẻ biết yêu thương, biết cảm thông, biết sai để sửa, biết mạnh mẽ để đứng lên – và chính những điều ấy mới là điều kiện cốt lõi để một trường học trở thành môi trường hạnh phúc thực sự. Là người đồng hành cùng trẻ mỗi ngày trên hành trình khám phá thế giới, tôi càng thấm thía rằng: nền tảng giáo dục không khởi đầu từ bục giảng, mà bắt đầu từ bữa cơm gia đình, từ ánh mắt quan tâm của cha, vòng tay ôm của mẹ, từ tiếng cười hay cả những giọt nước mắt cùng sẻ chia. Gia đình và nhà trường, nếu cùng chung một mục tiêu – vì sự phát triển toàn diện của trẻ – sẽ tạo nên một lực đẩy mạnh mẽ để thế hệ tương lai lớn lên tử tế, vững vàng và hạnh phúc. Vậy nên, để có một “trường học hạnh phúc” đúng nghĩa, hãy bắt đầu từ những gia đình hạnh phúc. Hãy để mỗi đứa trẻ khi đến lớp không chỉ mang theo cặp sách, mà còn mang theo niềm tin rằng: “Con được yêu thương – cả ở nhà lẫn ở trường”.